Gürkan Özsoy Blog

Köpekbalığı

Köpekbalığı, Selachii takımını (Chondrichthyes sınıfı) oluşturan yırtıcı alışkanlığa sahip çok sayıda kıkırdaklı balık türünden herhangi biridir.

Köpekbalıkları, vatozlar ve patenlerle birlikte Chondrichthyes’in Elasmobranchii alt sınıfını oluşturur. Ancak köpekbalıkları diğer elasmobranchlardan farklıdır ve vücutlarının fusiform şekli ve başın her iki yanındaki solungaç yarıklarının konumu bakımından sıradan balıklara benzerler. İstisnalar olsa da, köpekbalıkları tipik olarak donuk gri renkli ve diş benzeri pullarla pürüzlendirilmiş sert bir deriye sahiptir. Ayrıca genellikle kaslı, asimetrik, kalkık bir kuyrukları; sivri yüzgeçleri; ve öne doğru uzanan sivri bir burunları ve keskin üçgen dişlere sahip hilal şeklinde bir ağızları vardır. Köpekbalıklarının yüzme kesesi yoktur ve dibe batmamak için sürekli yüzmeleri gerekir.

Farklı otoritelere göre taksonomik olarak 14-30 familyaya ayrılan 400’den fazla yaşayan köpekbalığı türü vardır. Birkaç büyük tür insanlar için tehlikeli olabilir. Beyaz köpekbalığı ve kaplan köpekbalığı gibi en büyük yırtıcı köpekbalıkları, genellikle deniz ortamlarının apeks yırtıcıları (yani doğal bir yırtıcı veya düşmanı olmayan) olarak kabul edilir. Çok sayıda köpekbalığı ticari olarak avlanmaktadır. Ancak, 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında aşırı avlanma bazı köpekbalığı türlerinin popülasyonlarını önemli ölçüde azaltmıştır. Köpekbalığı türleri griden kreme, kahverengiye, sarıya, arduvaz rengine veya maviye kadar değişen renklerde ve genellikle benekler, bantlar, kabartılar veya çıkıntılarla desenlidir. En tuhaf görünümlü köpekbalıkları, kafaları çift başlı çekiçlere benzeyen ve her sapında bir göz bulunan çekiç başlılar (Sphyrna) ve deri kanatları ve koruyucu renkleri deniz tabanına çok benzeyen wobbegonglardır (Orectolobidae familyası). Köpekbalığı isimlerinin yerel dili, mavi (Prionace glauca), beyaz (Carcharodon carcharias; büyük beyaz köpekbalığı olarak da bilinir) ve limon (Negaprion brevirostris) köpekbalığı gibi yaşayan türlerdeki renkleri belirtir.

Her ikisi de birkaç ton ağırlığında olabilen balina köpekbalığı (Rhincodon typus) ve basking köpekbalığı (Cetorhinus maximus), modifiye solungaç delikleri aracılığıyla denizden süzülen planktonlarla beslenen zararsız devlerdir. Balina köpekbalıklarının boyu 18 metreye (59 feet) kadar uzayabilirken, basking köpekbalıkları tam yetişkinlikte 14 metreye (46 feet) ulaşabilir. Diğer tüm köpekbalıkları daha küçük köpekbalıklarını, balıkları, kalamarları, ahtapotları, kabuklu deniz hayvanlarını, diğer omurgasızları ve bazı türlerde çöpleri avlar. Daha yırtıcı türler arasında en büyüğü, foklara, yunuslara, deniz kaplumbağalarına, büyük balıklara ve bazen de insanlara saldıran 6 metrelik (20 fit) doymak bilmez beyaz köpekbalığıdır. Soğuk derin suların daha durgun Grönland köpekbalığı (Somniosus microcephalus) foklar, büyük balıklar ve hatta yüzen ren geyikleriyle beslenir; balina leşlerini de temizleyebilirler.

Normalde köpekbalıkları balıkla beslenir ve genellikle sürüler halinde saldırırlar. Uskumru (Lamna), mako (Isurus) ve harmanlayıcı (Alopias) köpekbalıkları gibi açık okyanus türleri sıklıkla yüzeye yakın beslenir ve spor için olta ve makarayla çok aranır. Güzel hatlara sahip ve güçlü yüzücüler olan bu açık okyanus köpekbalıkları hızlı orkinos, kılıçbalığı ve benzerleriyle beslenmede ustadır. Dipten beslenen köpekbalığı türleri daha halsiz alışkanlıklara sahip olma eğiliminde olan şişman, küt kafalı formlardır. Aralarında kabuklu deniz hayvanlarını yiyenlerin kaba, kaldırım benzeri, ezici dişleri vardır. Köpekbalıklarında döllenme içseldir. Erkek, pelvik yüzgeçlerden türetilen özel çiftleşme organlarını (claspers) kullanarak spermleri dişinin içine sokar. Birçok türde yavrular dişinin içindeki yumurtalardan çıkar ve canlı olarak doğar. Diğer türler yumurtlayabilir veya yavrularını insanlar gibi anneye plasental bir bağla rahimde besleyebilir. Hatta bazı türler kardeşlerini doğmadan önce tüketebilir.

Köpekbalıklarının kökeni belirsizdir, ancak jeolojik kayıtları en azından Devoniyen Dönemine (419,2 milyon ila 358,9 milyon yıl önce) kadar uzanmaktadır. Fosil köpekbalığı benzeri balıklar Orta Devoniyen Dönem’de ortaya çıkmış ve Karbonifer Dönem’in (358,9 milyon ila 298,9 milyon yıl önce) baskın omurgalıları haline gelmiştir. Modern köpekbalıkları Erken Jura Dönemi’nde (201,3 milyon ila 174,1 milyon yıl önce) ortaya çıkmış ve Kretase Dönemi’nde (145 milyon ila 66 milyon yıl önce) günümüz ailelerine doğru genişlemiştir. Genel olarak, evrim köpekbalığı morfolojisini beslenme ve yüzme mekanizmalarını geliştirmek dışında çok az değiştirmiştir. Köpekbalığı dişleri hem fosil hem de modern türler için oldukça belirleyicidir.

Köpekbalıklarının coğrafi menzilleri iyi bilinmemektedir. Kapsamlı hareketleri üreme veya beslenme faaliyetleri ya da mevsimsel çevresel değişikliklerle ilişkilidir. Amerika Birleşik Devletleri’nin doğu kıyısındaki büyük köpekbalıklarından elde edilen etiketleme sonuçları, New Jersey ve Florida arasında düzenli hareketlere işaret etmektedir ve mavi köpekbalıkları güney Atlantik Okyanusu’nu geçtikten sonra kurtarılmıştır. Etiketlenmiş bir dikenli köpek balığı (Squalus acanthias) 129 günde yaklaşık 1.600 km (1.000 mil) yol kat ettikten sonra kurtarılmıştır. İzleme teknolojilerindeki gelişmeler arasında, köpekbalığı yüzeye çıktığında yörüngedeki uydulara sürekli olarak sinyal gönderen ve bu şekilde kuzey-güney hareketlerini, okyanus ötesi hareketleri ve birçok tür için anlaşılmaya başlanan dolaşım ve göç modellerini ortaya çıkaran uydu etiketlerinin kullanımı yer almaktadır.

Carcharhinus cinsinin bazı üyeleri – en önemlisi boğa köpekbalığı (C. leucas) – tatlı sulara girer. Nehir köpekbalıkları küçük ila orta büyüklüktedir ve son derece açgözlü ve cesurdur.